کشف عنصری جادویی و ناشناخته؛ از به همراه آوردن افتخارات و جوایز بسیار تا به کام مرگ کشاندن بسیاری
عنصر شیمیایی رادیوم Radium با نماد Ra هشتاد و هشتمین عنصر در جدول تناوبی مندلیف است که توسط ماری کوری و همسرش پیر کوری در پاریس کشف شد. رادیوم سنگین‌ترین فلز رادیواکتیو است که سفید یا نقره‌ای درخشان است و خاصیت پرتوزایی دارد. این فلز که جزو دسته فلزات قلیایی خاکی طبقه‌بندی می‌شود بسیار خطرناک و سمی است و عوارض آن می‌تواند به نارسایی‌های شدید و حتی مرگ منجر شود. از طرفی از رادیوم برای تشخیص برخی بیماری‌ها و حتی فرایند تشخیص و درمان سرطان استفاده می‌شود. در ادامه بررسی می‌کنیم که چطور ممکن است رادیوم مثل چاقو ای دو لبه هم نجات دهنده باشد و هم مرگبار!
رادیوم چطور کشف شد؟
در سال 1898 در حالی که ماری و پیر کوری در حال مطالعه و آزمایش بر روی اورانیت بودند، پس از استخراج اورانیوم از اورانیت متوجه ماده‌ای شدند که هنوز در اورانیت باقی مانده بود و همچنان خاصیت رادیواکتیویته و پرتوزایی داشت. بیشتر این ماده‌ی رادیواکتیو را که با شعله درخشان قرمز می‌سوخت باریم تشکیل می‌داد. پیر و ماری پس از جدا کردن باریم از آن مخلوط به ماده‌ای دست یافتند که اکنون با شعله‌ای سبز می‌سوخت که برای آن دو عجیب و تازه بود و خبر از کشف عنصری تازه را می‌داد. به این ترتیب رادیوم کشف شد.
با آن که کشف رادیوم برای ماری کوری افتخارات زیادی را از جمله جایزه نوبل فیزیک در سال 1903 به طور مشترکش با همسرش و جایزه نوبل شیمی در سال 1911 به همراه آورد اما او بر اثر نشست رادیوم در بدنش به سرطان مبتلا شد و سرانجام درگذشت.
چرا رادیوم این قدر گران‌بها و کمیاب است؟
همان طور که گفتیم رادیوم از اورانیت استخراج می‌شود. جالب است بدانید که برای استخراج فقط یک گرم اورانیوم به هشت تن کانی اورانیت پنجاه درصد دی اکسید اورانیوم نیاز است. بنابراین فرایند استخراج اورانیوم کاری بسیار سخت و همچنین منابع آن در جهان محدود است. همین دلایل باعث قیمت بالای این فلز در جهان شده است به طوری که جزو گران ترین فلزات دنیا طبقه‌بندی می‌شود.
رادیوم چه تاثیرات مخربی می‌تواند بر روی سلامت انسان بگذارد؟
به طور کلی انسان هرچه بیشتر در معرض تشعشعات رادیواکتیویته مانند رادیوم قرار بگیرد و هرچه دوز آن بیشتر باشد سلامتش بیشتر در خطر قرار می‌گیرد. هرچند هنوز چیزی مبنی بر اینکه قرار گرفتن در معرض دوزهای ایمن و بی‌خطر رادیوم خطرناک است پیدا نشده است. قرار گرفتن در معرض رادیوم در طی یک دوره طولانی ممکن است منجر به افزایش خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان، به ویژه سرطان ریه و استخوان شود. تحقیقات نشان داده شده است که دوزهای بالاتر رادیوم روی خون (کم خونی)، چشم‌ها (آب مروارید)، دندان‌ها (شکستن دندان‌ها و آسیب به فک) و استخوان‌ها (کاهش رشد استخوان) تأثیر می‌گذارد و حتی مواردی از سقط جنین در اثر تماس مکرر با رادیوم ثبت شده است.
رادیوم چه کاربردهایی در پزشکی و درمان دارد؟
رادیوم می‌تواند به بافت بدن آسیب بزند و آن را تخریب کند همان طور که ماری کوری آن را متوجه شده بود و خودش نیز بر همین دلیل درگذشت. اما رادیومی که می‌تواند بافت بدن را تخریب کند پس می‌تواند بافت سرطانی را نیز از بین ببرد و به درمان سرطان کمک کند. امروزه رادیوم در رادیوایزوتوپ‌های پزشکی کاربرد دارد. از آنجایی که رادیوم اشعه گاما از خود منتشر می‌کند، بنابراین در درمان سرطان استفاده می‌شود. به عنوان مثال، رادیوم برمید برای درمان سرطان‌های خوش‌خیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. از طرفی دیگر کلرید رادیوم برای تولید گاز رادون جهت درمان سرطان استفاده می‌شود.
داستان دختران رادیومی چیست؟
متاسفانه خطرات عنصر رادیوم بسیار دیرتر از خود این عنصر کشف شد و ویژگی‌های منحصر به فرد این فلز مانند درخشندگی وسوسه‌کننده‌اش در تاریکی باعث شد به سرعت وارد صنعت شود و از آن برای ساخت انواع وسیله‌های شب‌نما مانند ساعت شب‌نما استفاده شود.
در سال 1914 مجموعه‌ای به نام کارخانه رادیوم ایالات متحده تولید این نوع ساعت را آغاز کرد. اعداد درخشنده باید با مخلوطی از رادیوم، آب و صمغ عربی روی صفحه ساعت نقاشی می‌شدند. این کارخانه برای انجام این کار نیاز به تعداد زیادی کارگر داشت. این کارگرها موظف بودند اعداد کوچک و ظریفی را روی صفحه‌های ساعت بکشند.
رادیوم ایالات متحده برای استخدام کارگران، این آگهی را منتشر کرد: «از بانوان بالای ۱۸ سال برای انجام کار در یک استودیو دعوت به عمل می‌آید.»
خیلی زود تعداد زیادی از دختران جوان برای کار به این کمپانی مراجعه کردند. بعضی از آن‌ها هنوز ۱۸ سال هم نداشتند و برای به دست آوردن کار خود را بزرگ‌تر جا می‌زدند. موقعیت شغلی رادیوم ایالات متحده از چندین نظر برای دختران و زنان جذاب بود: نسبت به سایر کارهای در دسترس برای زنان کار تمیزتر و کم‌خطرتری بود، حقوق بدی نداشت و از همه مهم‌تر: کارگران می‌توانستند با عنصر جادویی رادیوم از نزدیک کار کنند.
دختران کارگر باید با قلم‌هایی آغشته به رادیوم و آب و صمغ عربی اعداد ساعت‌ها را روی صفحه‌های آن‌ها نقاشی می‌کردند و به خاطر این که این قلم پس از مدت کوتاهی خشک می‌شد باید مجدد آن‌ها را خیس می‌کردند تا بتوانند به نقاشی کردن ادامه دهند. از جایی به بعد کارخانه ظرف‌های آبی را که به این علت تعبیه شده بودند را به بهانه صرفه جویی در مواد حذف کرد و دختران را تشویق کرد که با بزاق دهان خود این کار را انجام دهند. به این ترتیب دختران که موظف بودند روزانه 200 ساعت تحویل دهند، بین 2000 تا 3000 مرتبه در روز مقادیری را از رادیوم را فرومی‌بردند. ضمن اینکه اعلام شده بود که رادیوم کاملا بی‌خطر است و دختران رادیوم هیچ ترسی از انجام این کار نداشتند. این در حالی است که مدیران و کارکنان رده بالای این کمپانی برای کار با رادیوم از تجهیزات ایمنی استفاده می‌کردند.
علاوه بر کار دختران رادیومی عاشق این بودند که دست و صورتشان را با رادیوم نقاشی کنند و در تاریکی بدرخشند!
خیلی زود کم‌کم برای دختران کارگر کارخانه رادیوم ایالات متحده مشکلات سلامتی متعددی پیش می‌آمد که کسی علت آن را نمی‌دانست. پوسیدگی و شکستن دندان‌ها، کم خونی شدید، سقط جنین، آسیب شدید به فک و لثه، نکروز فک، شکستن استخوان‌ها، آب مروارید، سرطان و… بخشی از فجایع دلخراشی بود که بر سر این دختران می‌آمد. بسیاری از آن‌ها نیز می‌مردند.
مشکل عجیب دختران رادیومی و مرگ دردناک آن‌ها به تدریج توجه خود این دختران و پزشک‌های آن‌ها را به خود جلب کرد. شک اولیه پزشک‌ها و دندان‌پزشک‌ها به سفلیس بود. یک بیماری مقاربتی که در آن زمان بسیاری به آن مبتلا می‌شدند. مشکل اینجا بود که تست سفلیس دختران رادیومی در مراحل اولیه بیماری منفی می‌شد. کم‌کم پزشک‌ها فهمیدند که بیماران جوانشان در یک چیز مشترک هستند: همه آن‌ها زمانی در رادیوم ایالات متحده مشغول به کار بوده‌اند یا همچنان هستند. در این مرحله بود که پزشکان به تدریج این جمله را در گزارش خود از وضعیت دختران رادیومی ثبت کردند: ممکن است رادیوم علت اصلی بروز نکروز فک باشد.
در سال ۱۹۲۵ یکی از دختران رادیومی برای اولین بار شکایتی را علیه کارخانه رادیوم ایالات متحده ثبت کرد. هرچند که خودش یک سال بعد از دنیا رفت ولی این کارش باعث یک تغییر بزرگ در قانون کار شد. ۱۰ سال بعد و پس از آن که ثابت شد علت بیماری و مرگ دختران کارخانه رادیوم بوده است، ایالات متحده قانونی را تصویب کرد که به موجب آن کارفرمایان می‌بایست امنیت جانی کارگران خود را تامین می‌کردند و تجهیزات ایمنی مانند کلاه و دستکش و… در اختیار آنان قرار می‌دادند. همچنین کارکنان حق شکایت از وضعیت ایمنی و بهداشت محیط‌های کاری خود را پیدا کردند.
