احیای لایه اُزون بر فراز قطب جنوب

به گزارش پایگاه علمی خبری دانه، دانشمندان NOAA و ناسا گزارش داده‌اند که سوراخ اُزون امسال پنجمین سوراخ کوچک‌تر از سال ۱۹۹۲ بوده است؛ همان سالی که کاهش استفاده از مواد مخربِ لایهٔ اُزون بر اساس پروتکل مونترال آغاز شد.
در طول اوج فصل تخریب اُزون ۲۰۲۵ (از ۷ سپتامبر تا ۱۳ اکتبر) این سوراخ به طور متوسط ۷٫۲۳ میلیون مایل مربع (۱۸٫۷۱ میلیون کیلومترمربع) وسعت داشته است. این حفره همچنین حدود سه هفته زودتر از میانگین ده سال اخیر در حال فروپاشی بوده است.
پل نیومن، دانشمند ارشد و یکی از رهبران گروه تحقیقاتی ناسا، می‌گوید:
«همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، سوراخ‌های اُزون نسبت به اوایل دهه ۲۰۰۰ کوچک‌تر شده‌اند. شکل‌گیری آن‌ها دیرتر آغاز می‌شود و زودتر از هم می‌پاشند.»

نقش حفاظتی لایه اُزون

لایه اُزون همچون یک سپر محافظ، مقدار اشعه فرابنفش (UV) که به سطح زمین می‌رسد را محدود می‌کند. این لایه در بخش استراتوسفر قرار دارد که حدود ۷ تا ۳۱ مایل بالاتر از سطح زمین است. کاهش اُزون باعث افزایش نفوذ اشعه UV می‌شود که می‌تواند به افزایش سرطان پوست، آب‌مروارید، آسیب به گیاهان و سایر مشکلات منجر شود.
تخریب اُزون زمانی رخ می‌دهد که ترکیبات حاوی کلر و برم وارد استراتوسفر شوند. نور شدید UV در آن ارتفاع این ترکیبات را تجزیه می‌کند و کلر و برم فعال آزاد می‌شود که مولکول‌های اُزون را نابود می‌کند. CFCها و سایر مواد مخربِ اُزون سال‌ها در افشانه‌ها، فوم‌ها، کولرها و یخچال‌ها استفاده می‌شدند و می‌توانند دهه‌ها در جو باقی بمانند.
بر اساس گزارش NOAA و ناسا، مشاهدات امسال بار دیگر اثر قطعی پروتکل مونترال و اصلاحات آن را تأیید می‌کند؛ توافقی که منجر به کاهش شدید انتشار مواد مخرب لایه اُزون شده است. دانشمندان معتقدند لایه اُزون در مسیر بازگشت به شرایط قبل از ظهور سوراخ اُزون در اواخر این قرن قرار دارد.
استیون مونتزکا، دانشمند ارشد NOAA، می‌گوید:
«از زمان اوج‌گیری مواد مخربِ اُزون در حدود سال ۲۰۰۰، میزان این مواد در استراتوسفر جنوبگان حدود یک‌سوم کاهش‌یافته است.»
پل نیومن از ناسا نیز اضافه می‌کند:
«اگر میزان کلر در استراتوسفر مثل ۲۵ سال پیش بود، سوراخ اُزون امسال بیش از یک میلیون مایل مربع بزرگ‌تر می‌شد.»
بالن‌های هواشناسی نشان داده‌اند در سال ۲۰۲۵، کمترین مقدار اُزون بر فراز قطب جنوب ۱۴۷ دابسون یونیت بوده (در ۶ اکتبر). کمترین مقدار ثبت‌شده در تاریخ مربوط به ۹۲ دابسون یونیت در اکتبر ۲۰۰۶ است.

اندازه‌گیری‌های اوج و مقایسه‌های بلندمدت

بیشترین اندازه ثبت‌شده برای سوراخ اُزون ۲۰۲۵ ۹ سپتامبر رخ داد که به ۸٫۸۳ میلیون مایل مربع (۲۲٫۸۶ میلیون کیلومترمربع) رسید؛ یعنی حدود ۳۰ درصد کوچک‌تر از بزرگ‌ترین سوراخی که تاکنون ثبت شده (سال ۲۰۰۶).
از سال ۱۹۷۹ و آغاز اندازه‌گیری‌های ماهواره‌ای، داده‌ها نشان می‌دهد که سوراخ اُزون ۲۰۲۵ چهاردهمین سوراخ کوچک در این دوره ۴۶ساله است.

پایش جهانی از فضا و سطح زمین

برای رصد دقیق لایه اُزون، شبکه‌ای جهانی از داده‌ها موردنیاز است. دانشمندان از ابزارهایی روی ماهوارهٔ Aura ناسا، ماهواره‌های NOAA-20 و NOAA-21 و ماهواره Suomi NPP (مشترک ناسا–NOAA) استفاده می‌کنند.
گروه‌های NOAA همچنین داده‌هایی از بالن‌های هواشناسی و ابزارهای زمینی در رصدخانه «South Pole Atmospheric Baseline» گردآوری می‌کنند تا وضعیت ازن در بالای قطب جنوب را به طور مستقیم اندازه‌گیری کنند.ا

انتشارهای باقی‌مانده و روند بهبود بلندمدت

هرچند مواد حاوی ترکیبات کلر و برم اکنون ممنوع شده‌اند، اما هنوز در عایق‌کاری ساختمان‌های قدیمی، لوازم دوران گذشته و محل‌های دفن زباله ذخیره شده‌اند. با کاهش این انتشارهای باقی‌مانده، دانشمندان انتظار دارند سوراخ اُزون جنوبگان تا اواخر دهه ۲۰۶۰ روند بهبود کامل را طی کند.
لارا چیاستو، هواشناس مرکز پیش‌بینی اقلیم NOAA، توضیح می‌دهد که عوامل طبیعی نیز بر تغییرات سالانه اُزون تأثیر دارند. الگوهای دمایی، سیستم‌های جوی، و قدرت گردباد قطبی همگی اندازه سوراخ اُزون را تعیین می‌کنند.
او می‌گوید:
«ضعیف‌تر بودن گردباد قطبی در اوت امسال باعث شد دماها بالاتر از حد معمول بمانند و احتمالاً در کوچک‌تر شدن سوراخ اُزون مؤثر بوده است.»