وبسایت مجله علمی Natuer، دهم اکتبر سال جاری میلادی، به نویسندگی کاترین سندرسن (Katharine Sanderson) ، روزنامهنگار علمی، گزارشی از وجود بحران طی نخستین معاهده جهانی پلاستیکها ارائه کرد.
به گزارش پایگاه علمی خبری دانه، وبسایت رسمی مجله علمی Natuer پیشتر در تاریخ 9 جولای 2025 طی یک گزارش از پژوهشهای تازه درباره آلودگی نانوپلاستیکها و”مواد شیمیایی نگرانکننده” (chemicals of concern)، به ضرورت برقراری معاهدهای جهانی برای کنترل آلودگیها تاکید کرد.
در این گزارش آمده است:
مصرف جهانی پلاستیک بهسرعت رو به افزایش است. بیش از نیمی از کل پلاستیکهایی که تاکنون تولید شده، بعد از سال ۲۰۰۰ ساخته شدهاند. اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، تولید سالانه پلاستیک تا سال ۲۰۵۰ دو برابر خواهد شد. از آنجا که بخش بزرگی از پلاستیکها یکبار مصرفاند و کمتر از ۱۰ درصد زبالههای پلاستیکی بازیافت میشود، این روند به آلودگی بیشتر زمین و دریاها منجر میشود. این وضعیت پیشزمینهی آخرین دور مذاکرات معاهده سازمان ملل درباره آلودگی پلاستیک است که کمتر از یک ماه دیگر در ژنو برگزار میشود. نمایندگان کشورها امیدوارند در بازه ۵ تا ۱۴ اوت به متنی برسند که تفاوت معناداری ایجاد کند.
اما تاکنون، مذاکرات بارها به دلیل دخالت کشورهایی مانند عربستان سعودی، ایران، روسیه و چین ،که خود را “گروه همفکر” like-minded) (group مینامند، به تأخیر افتاده است. این کشورها میخواهند معاهده فقط بر بازیافت و مصرف پلاستیک متمرکز باشد و با محدود کردن تولید پلاستیک یا مواد شیمیایی خاص مخالفت میکنند. در حالیکه حجم گستردهای از پژوهشها به وضوح ابعاد بحران پلاستیک را نشان داده است، پژوهشگران، دولتها و جامعه مدنی باید در برابر این فشارها بایستند و از توافقی قوی دفاع کنند.
گفتنی است خارج از چارچوب مذاکرات سازمان ملل، برخی کشورها به طور مستقل وارد عمل شدهاند. اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ دستورالعملی برای کاهش پلاستیکهای یکبارمصرف تصویب کرد. این قانون مقرر کرده است که تا سال ۲۰۲۹، دستکم ۹۰ درصد بطریهای پلاستیکی جمعآوری و بازیافت شوند. همچنین از سال جاری، بطریهای نوشیدنی PET باید حداقل ۲۵ درصد از مواد بازیافتی ساخته شوند. کانادا و ایالت نیو ساوت ولز استرالیا هم محدودیتهایی برای برخی محصولات یکبارمصرف اعمال کردهاند.
این گزارش اقدامات مستقلانه خارج از چارچوب مذاکرات سازمان ملل برخی کشورها برای کنترل و مدیریت این آلودگیها را شایسته تقدیر میداند اما باور دارد که کافی نیست. حال وبسایت مجله علمی Natuer در گزارشی،ده اکتبر، شرح میدهد که امیدها برای دستیابی به یک معاهده جهانی زیر نظر سازمان ملل در زمینه آلودگی پلاستیک در حال کمرنگ شدن است؛ چرا که آخرین دور مذاکرات بدون توافق به پایان رسید. در این گزارش کاترین سندرسن، روزنامهنگار علمی نوشته است:
“مصرف جهانی پلاستیک همچنان رو به افزایش است، در حالیکه تنها بخش اندکی از زبالههای پلاستیکی بازیافت میشود. ماه گذشته، مذاکرات حیاتی برای رسیدن به نخستین توافق جهانی درباره محدود کردن آلودگی پلاستیکی، در فضایی پر از بیاعتمادی و تنش شکست خورد. این هفته هم اوضاع بدتر شد؛ سفیر اکوادور، لوئیس وایاس والدویسو، که ریاست کمیته مذاکرهکننده بیندولتی (INC) را بر عهده داشت، از سمتش استعفا داد.
در آخرین نشست کمیته در ژنو (اوت گذشته)، مذاکرات تا نیمهشب ادامه داشت، اما در نهایت بینتیجه ماند. هنوز مشخص نیست رئیس جدیدی منصوب میشود یا روند مذاکرات عملاً پایان یافته است و معاهدهای شکل نمیگیرد. قرار است برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) در دسامبر آینده در نایروبی تشکیل جلسه دهد تا درباره سرنوشت این روند تصمیمگیری کنند.”
در ادامه این گزارش نشریه Nature با ساموئل وینتون، پژوهشگر دانشگاه پورتسموث(Portsmouth) بریتانیا که روند این معاهده را بررسی میکند گفتگو کرد که به شرح زیر است:
چرا به یک معاهده جهانی برای پایان دادن به آلودگی پلاستیکی نیاز داریم؟
زنجیره تأمین پلاستیک جهانی است. تجربه نشان داده که اقدامهای محدود در یک کشور، مثل ممنوعیت کیسههای پلاستیکی، اثر چشمگیری ندارند. اما یک معاهده جهانی به کشورها امکان میدهد استراتژیک و هماهنگ عمل کنند. با وجود تمام چالشها، من همچنان معتقدم که چنین معاهدهای ضروری است.
استعفای سفیر والدویسو چقدر مهم است؟
خیلی زیاد. رئیس مذاکرات نقشی کلیدی دارد؛ او دستور کار را تعیین میکند و جهت بحثها را مشخص میکند. تغییر رئیس میتواند مسیر گفتوگوها را به طور جدی تحت تأثیر قرار دهد.
بهترین سناریو از اینجا به بعد چیست؟
باید جاهطلب باشیم اما واقعبینانه. به نظرم تعیین سقف تولید پلاستیک تا یک تاریخ مشخص عملی نیست. بهتر این است که محیطی جهانی فراهم شود تا بازار خودش به سمت مدلهای جایگزین و محصولات قابل استفاده مجدد حرکت کند؛ با کمک قوانینی که شرکتها را به سمت کاهش مصرف پلاستیک یا استفاده از الگوهای نوین تشویق کند.
آیا تاکنون مذاکرات نتیجه مثبتی داشتهاند؟
“ائتلاف بلندپروازی” (High Ambition Coalition) شامل اتحادیه اروپا، بریتانیا و بیش از ۵۰ کشور دیگر، پیشرفتهایی در شناخت خطوط قرمز یکدیگر و زمینههای همکاری داشتهاند. حتی چین هم مواضع ملایمتری گرفته است. اما کشورهایی مثل عربستان سعودی، ایران و روسیه (گروه همفکر) موضع خود را تغییر ندادهاند. همین موضوع پیشرفت را دشوار کرده است.
چه باید بشود تا این معاهده نهایی شود؟
کشورها و رهبران روند باید بتوانند بنبست فعلی را بشکنند. برخی پیشنهاد رأیگیری دادهاند، اما بسیاری از کشورها و حتی UNEP با این کار مخالفند. یک راه دیگر این است که کشورهایی که آماده توافق هستند، بیرون از چارچوب سازمان ملل به معاهدههای جداگانه دست بزنند؛ هرچند این خطر دارد که انسجام جهانی از دست برود.
بدترین حالت ممکن اگر معاهدهای امضا نشود چیست؟
به نظر من بدترین سناریو این نیست که توافقی شکل نگیرد؛ بلکه تصویب یک معاهده ضعیف است، معاهدهای که فقط روی بازیافت و مصرف تمرکز کند و به تولید پلاستیک کاری نداشته باشد.
این تجربه چه درسی درباره سازوکار مذاکرات سازمان ملل به ما میدهد؟
واضح است که روش فعلی برای مذاکره درباره موضوعات بحثبرانگیز ناکارآمد است. باید راههایی پیدا کنیم که یک گروه کوچک نتواند کل روند را مسدود کند و همچنین جلوی آن گرفته شود که چند کشور مسیر را به سمت اهداف افراطی بکشانند. توانایی رسیدن به یک نقطه میانه کلید موفقیت است.
