به تازگی سرویس علم خبرگزاری رویترز گزارشی از یک رویداد کیهانی یعنی یک «ابرنواختر» (Supernova) منتشر کرد. ویل دانهام (Will Dunham)، نویسنده این گزارش شرح میدهد که برای نخستین بار، دانشمندان بسیار ابتداییترین مراحل یک ابرنواختر را مشاهده کردند. به گزارش پایگاه علمی خبری دانه، در گزارش 21 آبان 1404 بخش سرویس علم خبرگزاری رویترز، ویل دانهام مینویسد: مرگ انفجاری یک ستاره، یعنی ابرنواختر، از خشونتبارترین رویدادهای کیهانی است؛ اما اینکه این فاجعه دقیقاً هنگام وقوع چگونه به نظر میرسد، همچنان تا حد زیادی ناشناخته مانده بود. اکنون دانشمندان برای اولین بار مراحل بسیار ابتدایی یک ابرنواختر را مشاهده کردهاند؛ جایی که یک ستاره عظیم با شکلی متفاوت و شبیه یک زیتون در حال انفجار است. بر اساس این گزارش پژوهشگران با استفاده از تلسکوپهای بسیار بزرگ ( Very Large Telescope) متعلق به رصدخانه جنوبی اروپا(European Southern Observatory) در شیلی، این ابرنواختر را مشاهده کردند. این انفجار مربوط به ستارهای تقریباً ۱۵ برابر جرم خورشید است که در کهکشانی به نام (NGC 3621)، در فاصله حدود ۲۲ میلیون سال نوری از زمین و در جهت صورتفلکی (Hydra) قرار دارد. یک سال نوری برابر است با مسافتی که نور در یک سال طی میکند، یعنی حدود ۵.۹ تریلیون مایل (۹.۵ تریلیون کیلومتر). شکل این نوع انفجارها تاکنون بهسختی قابل تعیین بود، چون بسیار سریع رخ میدهد. بنابراین مشاهده این ابرنواختر نیازمند اقدام فوری بود. بر اساس دادهها این انفجار 22 فرودین 1403 شناسایی شد؛ جایی که یی یانگ (Yi Yang)، اخترفیزیکدان از دانشگاه (Tsinghua)پس از یک پرواز طولانی به سانفرانسیسکو رسیده بود. درخواست رسمی او تنها چند ساعت بعد برای نشانهرفتن تلسکوپهای بسیار بزرگ (VLT) به سوی ابرنواختر پذیرفته شد. به این ترتیب، پژوهشگران توانستند تنها ۲۶ ساعت پس از نخستین شناسایی انفجار و ۲۹ ساعت پس از آنکه مواد داخلی ستاره برای اولین بار از سطح آن بیرون زد، آن را مشاهده کنند. آنچه مشاهده شد ستارهای در حال مرگ بود که در استوای خود با دیسکی از گاز و غبار احاطه شده بود. انفجار، مواد را از هسته ستاره به بیرون راند و شکل آن را به حالتی کشیده و شبیه یک زیتون عمودی تغییر داد. نکته مهم این بود که انفجار ستاره را به صورت کروی از هم نپاشاند، بلکه مواد با شدت از دو سمت مخالف ستاره به بیرون پرتاب شدند. این اخترفیزیکدان در گفتگوی خود با مجله Science Advances میگوید: هندسه یک انفجار ابرنواختری، اطلاعات بنیادی درباره تحول ستاره و فرآیندهای فیزیکی، پشت این آتشبازیهای کیهانی فراهم میکند. مکانیزمهای دقیق پشت ابرنواخترهای ستارگان پرجرم یعنی آنهایی که بیش از هشت برابر جرم خورشید دارندپ، همچنان محل بحث است و از بنیادیترین پرسشهایی است که دانشمندان میخواهند به آن پاسخ دهند. بر اساس گزارش رویترز ستارگان بزرگ مانند این، عمرهای نسبتاً کوتاهی دارند. این ستاره از نوع (red supergiant ) بود و هنگام مرگ حدود ۲۵ میلیون سال عمر داشت. برای مقایسه، خورشید بیش از ۴.۵ میلیارد سال عمر دارد و چند میلیارد سال دیگر نیز ادامه خواهد داد. زمان انفجار، قطر این ستاره ۶۰۰ برابر خورشید بود. بخشی از جرم آن در انفجار به فضا پرتاب شد و بقیه نیز طبق گفته دیتریش باده(Dietrich Baade)، اخترفیزیکدان رصدخانه جنوبی اروپا (European Southern Observatory) به احتمال زیاد به یک ستاره نوترونی(neutron star)تبدیل شده است. وقتی یک ستاره سوخت هیدروژنی همجوشی هستهایاش را تمام میکند، هسته آن فرو میریزد و سپس مواد را با شدت به بیرون پرتاب میکند؛ موادی که سطح ستاره را میشکافند و وارد فضا میشوند. یی یانگ (Yi Yang)، اخترفیزیکدان در ادامه میگوید: نخستین مشاهدات با نشانهرفتن تلسکوپهای بسیار بزرگ (VLT) مرحلهای را ثبت کرد که طی آن مواد شتابگرفته ناشی از انفجار، از مرکز ستاره به سطحش رسید و از سطح قابل مشاهده یک ستاره (photosphere) عبور میکردند .وقتی موج شوک از سطح عبور میکند، مقادیر عظیمی انرژی آزاد میشود. ابرنواختر سپس به شدت روشنتر میشود و قابل مشاهده میگردد. در یک دوره کوتاهمدت، میتوان شکل اولیه «شکافت» ابرنواختر را مطالعه کرد، قبل از اینکه انفجار با مواد پیرامون ستاره در حال مرگ برخورد کند. به گفته او این شکل سرنخهایی درباره چگونگی آغاز انفجار در قلب ستاره ارائه میدهد. مشاهدات جدید به نظر میرسد برخی از مدلهای علمی موجود درباره فرآیند انفجار را رد میکند.
تصویر منتشر شده توسط رصدخانه جنوبی اروپا در ۱۲ نوامبر ۲۰۲۵
